XIX. Yüzyılın ilk yarısında Diyarbakır (1790-1840) : (fiziki, idari ve sosyo-ekonomik yapı) / İbrahim Yılmazçelik.

Osmanlı tarihi üzerinde yapılan çalışmaların ağırlık noktasını başlangıçta siyasi tarih ve merkez teşkilatı üzerine yapılan çalışmalar təşkil ederken, zamanla bu devletin diğer yönlerinin de bilinmesi için sosyal ve iktisadi tarih üzerinde de çalışılması gerekliliği ortaya çıkmıştır. Bunu takiben asırlar boyu çeşitli din-dil ve ırktan insanları bir arada bünyesi içerisinde barındıran bu devletin taşra teşkilatının da incelenmesi, merkez teşkilatının bilinmeyen yönlerinin aydınlanması için bir zaruret haline gelmiştir. Bu konu- daki çalışmalar ise şimdilik daha ziyade XVI. veya XVII. yüzyıllarla sınırlıdır.

Osmanlı devletinin her bakımdan en buhranlı dönemlerini oluşturan XVIII. veya XIX. yüzyıllar içerisinde siyasî, sosyal ve iktisadi tarihi üzerinde yapılan çalışmalar bir kenara konulacak olursa, taşra teşkilatının konu edinildiği çalışmaların oldukça az olduğu söyle- nebilir. Bu anlayıştan hareketle klasik Osmanlı düzeninden Tanzimat'la öngörülen yeniden yapılanmaya geçişi belirleyen bir süreç içerisinde, Anadolu'nun önemli eyalet merkezlerinden bir tanesi olan ve Anadolu'nun siyasi ve ekonomik tarihinde önemli bir yere sahip. Diyarbakır çeşitli yönleriyle incelenmeğe çalışılmıştır.

Bu incelemede Diyarbakır'ı bir yönetim biriminin merkezi ve aynı zamanda bir kent olarak ele alıp, her yönüyle aydınlatmayı öngören bir plan uygulamaya çalışıldı. Dolayısıy- la şehir incelemelerinde esas olan şehri tanıtacak fiziki, demografik, idari ve sosyo-ekonо- mik konular ölçü olarak alındı. Buna ilave olarak Diyarbakır. Osmanlı dönemi boyunca Eyalet Merkezi yani Paşa Sancağı olduğu için, Eyalet ve Sancak yönetimini alâkadar eden meselelere de mümkün olduğu kadar ve konu ile ilgisi gereğince yer verildi. Konunun tarihinin 1790-1840 olarak belirlenmesine rağmen, bu döneme gelinceye kadar konu hakkındaki çalışmaların daha ziyade XVI. yüzyılla sınırlı olması, bazı konuların bu yüzyıl- dan itibaren incelenmesini gerektirmiş ise de, genel olarak 1780-1850 yıllarını ihtiva eden 70 yıllık bir zaman diliminde başta bütün yönleriyle Diyarbakır şehri olmak üzere, buna bağlı olarak Diyarbakır eyaletinin idari ve iktisadi durumu bu inceleme ile ortaya konulma- ya çalışılmıştır.

Dizin vardır.

Kaynakça vardır.